Svrab (pruritus) predstavlja subjektivni simptom koji za posledicu ima refleksno češanje. Važno je naglasiti da svrab nije bolest, već simptom različitih oboljenja i stanja.
Najvažnije karakteristike na koje treba obratiti pažnju prilikom pojave svraba su:
– težina svraba (intenzivan/blag)
– proširenost i lokalizacija
– trajanje (stalan / povremen)
– vreme nastanka (danju / noću)
Prema svojoj proširenosti svrab može biti lokalizovan ili generalizovan.
Ukoliko je pruritus lokalizovan treba pre svega pomisliti na spoljne faktore kao uzrok -trenje, neadekvatna odeća, lokalna toplota, znojenje, ujedi insekata.
Uzroci generalizovanog pruritusa mogu biti mnogo ozbiljniji i to su:
– spoljašnji faktori (pranje agresivnim sapunima, suv vazduh, toplota)
– trudnoća
– neke sistemske bolesti (šećerna bolest, bolesti štitne žlezde)
– hematogeni poremećaji
– bolesti jetre i bubrega
– HIV infekcija
– psihogeni uzroci
Ukoliko generalizovani svrab traje duže od dve nedelje, neophodno je sprovesti detaljnija ispitivanja.
Šta je analni svrab i koji su uzroci nastanka?
Analni svrab ( pruritus ani ) je svrab kože u predelu oko anusa ( čmara). Prvenstveno se javlja kod sredovečnih osoba, češće kod muškaraca nego kod žena.
Uzroci pruritusa u analnoj regiji su:
- nedovoljna higijena koja može ostaviti tragove fecesa koji nadražuje kožu (fekalna kontaminacija)
- preterano i suviše grubo pranje kože oko anusa i upotreba jakih sapuna koji nadražuju kožu
- neadekvatan donji veš koji nije od pamuka ( sintetički, a naročito ako je suviše uzak)
- povećana lokalna toplota i znojenje, naročito kod gojaznih osoba
- pojedine namirnice koje konzumiramo mogu dovesti do svraba analne regije (začini, ljuta hrana, masna hrana,citrusi, kafa, alkohol, gazirano piće, cigarete)
- neke bolesti kože kao sto su psorijaza, kontaktni i alergijski dermatitis ( ekcemi)
- šećerna bolest
- bolesti organa za varenje, uključujući i anorektalna oboljenja ( kožni papilomi, hemoroidi, fistule)
- gljivične i bakterijske infekcije
- parazitarna oboljenja
- psihogeni uzroci ( anksiozni i psihički nestabilniji ljudi su skloniji pojavi perianalnog svraba)
Neke od najčešćih uzroka analnog svraba ćemo u nastavku teksta obraditi detaljnije.
Neadekvatna higijena analne regije
Koža oko anusa je po prirodi veoma tanka i osetljiva, ima svoju prirodnu PH vrednost i prirodnu bakterijsku floru koja je održava normalnom. Obzirom da je u kontaktu sa fecesom i bakterijama iz njega, vrlo je važno da nakon svake defekacije dobro operemo ovo područje mlakom vodom i blagim sapunom da ne bi došlo do takozvane kontaminacije kože fekalnim mikroorganizmima.
Sa druge strane, prekomerno vlaženje ove regije i upotreba agresivnih sredstava za higijenu, dovodi do narušavanja prirodne zaštitne barijere i omogućava bujanje patogenih bakterija i gljivica što stvara pogodno tlo za nastanak infekcije.
Hemoroidi
Veoma su čest uzrok nastanka svraba u analnoj regiji. Hemoroidi (u narodu poznatiji kao šuljevi), predstavljaju proširenje venskog sistema anorektuma. Mogu prema lokalizaciji biti spoljašnji ili unutrašnji. U početnom stadijumu izazivaju nelagodnost, pečenje i svrab u predelu oko čmara koji otežavaju svakodnevne aktivnosti. Kako bolest napreduje, javljaju se bolovi, krvarenje i brojne komplikacije u vidu infekcije, pojave perianalnog apscesa, fistula i striktura.
Kožna oboljenja
Bolesti kože koje u kojima je svrab jedini ili dominantan simptom bolesti, zovu se pruriginozne dermatoze. U ovu grupu spadaju ekcemi, psorijaza, lichen, prurigo i mnoge druge bolesti.
Takođe su svrabom praćene različite bakterijske i gljivične i parazitarne infekcije kože. Sve ove bolesti mogu zahvatiti u svom kliničkom toku i kožu oko anusa. Ova regija je posebno pogodno i tipično mesto za razvoj različitih kožnih promena zbog svojih anatomskih odlika i vlažne i tople sredine. Sve ove bolesti leče se zavisno od osnovnog uzroka, a izlečenjem osnovne bolesti dolazi i do nestajanja svraba.
Psihogeni uzroci
Ne tako retko u današnje vreme, uzrok kako generalizovanog tako i perianalnog pruritusa, mogu biti različiti psihogeni poremećaji. To su pre svega poremećaji raspoloženja ( anksioznost, depresija, emocionalna labilnost) ali i mnogo ozbiljniji sindromi iz domena poremećaja ličnosti i ponašanja.
Kako se manifestuje analni avrab?
Glavni simptom je svrab u perianalnoj regiji, tj u predelu oko anusa. U početku može biti blažeg intenziteta, ali je važno naglasiti da je svrab dugotrajan, odnosno da ima hroničan tok. Pojačava se delovanjem toplote i vlage (toplo vreme, noću, sintetička odeća). Svrab izaziva češanje, koje dodatno pojačava svrab, pa se stvara začarani krug, koji ima za posledicu nastajanje manjih ili većih ranica i pukotina (ragada) na koži. To sve može dovesti do komplikacija u vidu nastanka ekcema, otoka ili infekcije, što dodatno pogoršava stanje. Ukoliko je svrab jačeg intenziteta, osoba menja raspoloženje i postaje nervozna i razdražljiva.
Lečenje analnog svraba
Svrab u analnoj regiji može imati hroničan tok i biti uporna smetnja mesecima i godinama, ili može proći za relativno kratko vreme sam od sebe.
Prvo i osnovno u terapiji je otkrivanje uzroka analnog pruritusa. Uklanjanjem uzroka nestaje i posledica – dolazi do ublažavanja i potpunog prestanka svraba.
Međutim, u određenom procentu nam ostaje nepoznat osnovni faktor koji je doveo do analnog svraba. U tom slučaju se smanjenje tegoba postiže pre svega adekvatnom higijenom (održavanje analnog predela suvim i čistim), adekvatnom odećom (pamučni veš), kontrolom ishrane i navika (smanjuje se unos masne, jako začinjene hrane, alkohola, kafe, cigareta). Treba izbegavati suviše čestu upotrebu agresivnih sapuna i losiona, kao i veoma tople vode. Od pomoći može biti lokalna upotreba bebi pudera, kao i masti koje sadrže supstance koje ublažavaju svrab.
Ukoliko nam je poznata osnovna bolest koja je dovela do nastanka perianalnog svraba, sprovodimo uzročnu terapiju osnovnog oboljenja.
Kod kožnih oboljenja kao uzročnika analnog pruritusa, obično se primenjuju lokalno kortikosteroidni kremovi. U zavisnosti da li je došlo do razvoja sekundarne bakterijske ili gljivične infekcije, daju se antibiotici ili antimikotici u kombinaciji sa kortikosteroidima, takođe lokalno u obliku krema.
Kod ozbiljnijih i težih, pre svega sistemskih oboljenja, potrebno je njihovo adekvatno lečenje i praćenje stanja pacijenta.
Ukoliko je uzrok psihogene prirode, može biti potrebna psihoterapija, ili primena grupa lekova koji leče odgovarajuće psihičke poremećaje.
